Ege Üniversitesi Köşkleri

BÜYÜK EV
E.Ü.  Rektörlüğü

Bugün E.Ü. Rektörlüğü’nün bulunduğu alanda 18. yüzyılın başlarında bir manastırın bulunduğu bilinmektedir. Bu arazide ilk olarak Hollandalı bir göçmen tarafından tek katlı olarak inşa edilmiş olan ev, 1817 yılında ticari amaçlarla İzmir’e yerleşen, ünlü Whittall Firması’nın ortaklarından James Whittall tarafından 1820’lerde satın alınmıştır.

Onun ölümünden sonra kardeşi Charlton Whittall’in mülkiyetine geçen ev, daha sonraki yıllarda genişletilmiş, üzerine katlar ilave edilmiş ve “Büyük Ev” adıyla anılagelmiştir.

Büyük Ev, Whittall Ailesi’nin sosyal ve politik yaşamdaki  konumu nedeniyle farklı tarihlerde pek çok önemli ismi ağırlamıştır. Sultan Abdülaziz (1863), Edinburg Dükü Alfred Ernest Albert ve onunla birlikte gelen - 1910 yılında George V. adıyla İngiliz tahtına çıkacak olan - George Frederick Ernest Albert (1886) ve Yunan Prensi Andrew (1921) bu önemli konuklardan bazılarıdır.

Mülkiyeti yaklaşık 1930’larda Whittall ailesiyle akraba olan Giraud ailesine geçmiş olan Büyük Ev 1960 yılında kamulaştırılarak T.C. Maliye Hazinesi’ne devredildikten sonra Ege Üniversitesi’nin mülkiyetine geçmiştir. Bina halen E.Ü. Rektörlük İdari Binası olarak hizmet vermektedir.

WILKINSON KÖŞKÜ
E.Ü. Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dekanlığı

Bornova’nın eski Levanten evlerinden biri olan Wilkinson Köşkü, o yılların ünlü Büyük Evi’nde  (E.Ü. Rektörlük Binası) oturan James Whittall tarafından Selanik, Malaga ve Manila Konsolosu Richard Wilkinson ile evlenen kızı Jane için 1865 yılında yaptırılmıştır. Jane’nin büyükbabası Charlton Whittall’ı ve Richard’ın babası Richard Wilkinson’ı İzmir’deki ilk yıllarında ziyaret eden İngiliz gezgin John Madox’un 1821 yılındaki İzmir gezi notlarında iki ailenin bahsi geçen dostlukları, bu evlilikle akrabalık düzeyine ulaşmıştır.

1857 yılında açılan St. Mary Magdalene Kilisesi ile Büyük Ev arasındaki alanda yer alan at haralarının yıktırılması sonucu yaptırılan bu köşk, Wilkinson ailesince 1985 yılına kadar kuşaklar boyu   kullanılmıştır. 1988 yılında ailenin elinden çıkararak Filidis Ailesine sattığı köşk 1997 yılında Ege Üniversitesi’nin kullanımı için kamulaştırılmıştır.

2005 yılına harap bir halde ulaşan fakat aynı yıl Ege Üniversitesi’nin kuruluşunun 50. yılı anısına restore edilerek yeni kimliğine kavuşmuş olan köşk, günümüzde E.Ü. 50. Yıl Köşkü Sanat Galerisi adıyla üniversitenin bir sanat merkezi ve E.Ü. Uluslararası İlişkiler ve AB Ofisi olarak hizmet vermektedir.

LA FONTAINE KÖŞKÜ

E.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi

La Fontaine Köşkü, St. Mary Magdalene Kilisesi’nin karşısında, Murat Köşkü’nün yanında bulunmaktadır. Binanın kayıtlarda gözlenebilen en eski sahibi James La Fontaine (1881-1933)’dir. James La Fontaine, Büyük Ev’i 1836’da satın alan Charlton Whittall’un torunu olan Blanche Magdalene Whittall’in oğluydu. Kuyulu Ev adıyla da bilinen, günümüzde E.Ü. Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi ile E.Ü. İzmir Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin bulunduğu binanın da sahibi olan James La Fontaine’nin ölümüyle her iki bina eşi Clara Lillian La Fontaine ( Keyzer) ve çocukları Rhoda, Rodney ve Audrey’e geçmiştir. Köşk, 1941 yılında Clara La Fontaine’in yeğeni Ruby Gladys Whittall (De Zandonati) tarafından aileden satın alınmıştır. Köşk, Ege Üniversitesi’nin bina ihtiyacından dolayı 1963 yılında Ruby Gladys Whittall’dan satın alınmıştır. 1975 yılına kadar E.Ü. Yapı ve Fen İşleri Daire Başkanlığı olarak kullanılan bu Levanten evi, takip eden yıllarda geçici olarak sırasıyla  Körler Okulu’na, Jandarma Tabur ve Topçu Tugayı Komutanlıklarına ve Toplum Sağlığı Enstitüsü’ne tahsis edilmiştir. 1996 yılında tekrar Ege Üniversitesi’nin kullanımına alınan binada, 1996-2001 yılları arasında E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü ile E.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Başkanlığı; 2001-2009 yılları arasında E.Ü. Eğitim Fakültesi Dekanlığı hizmet vermiştir. Köşk 2010 yılında yapılan restorasyon sonrası E.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi ve Müzesi olarak hizmet vermektedir.

KUYULU EV (İNGİLİZ KULÜBÜ)
E.Ü. Uluslararası İlişkiler Koordinatörlüğü
E.Ü. Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğü

Büyük Ev arazisinin yanında yer alan bu yapı, “Kuyulu Ev” veya “İngiliz Kulübü” olarak da bilinmektedir. Bu evin kayıtlarda görülebilen en eski sahibi, Büyük Ev’in sahibi James Whittall’un (1819-1863) torunu James La Fontaine’dir. Günümüzde La Fontaine Köşkü ismiyle tanınan ve bir süre öncesine kadar E.Ü. Eğitim Fakültesi Dekanlığı olarak kullanılan binanın da sahibi olan James La Fontaine’in ölümüyle her iki bina eşi Clara Lillian La Fontaine (Keyzer) ve çocukları Rhoda, Rodney ve Audrey’e geçmiştir.

Kuyulu Ev’in önünde bulunan meydan eski Bornova’da, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Bornova sosyal yaşamının önemli bir buluşma noktasını oluşturuyordu.  Meydandaki evlerin bahçe kapılarının dış yanlarındaki sundurmalarda oturan komşular hem birbirleriyle hem de gelen geçenlerle sohbet ederlerdi. İçinde okuma odalarının yanı sıra oyun salonlarını da bulunduran İngiliz Kulübü’ne gelen erkekler, kapı önünde küçük masalara oturup vakit geçirirlerdi. Daha geç dönemde İngiliz ailelerin buluştuğu sosyal amaçlı bir merkez olarak da kullanılan bina yanı başındaki sarnıçtan dolayı Kuyulu Ev olarak da anılmaktaydı.

Clara Lillian La Fontaine’in 1959 yılındaki ölümünden sonra çocuklarına kalan bina, 1966 yılında üniversite için satın alınmıştır. Binanın arkasında yer alan bahçe, satış sonrası üniversite rektörlüğünün bahçesi ile bütünleşmiştir. 1990 yılında T.C. Maliye Hazinesi’ne geçen köşk, Ege Üniversitesi’nin kullanımına tahsis edilmiştir.

Günümüzde E.Ü. Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi ile E.Ü. İzmir Uygulama ve Araştırma Merkezi’ni içinde bulunduran yapıda  2011 yılında restorasyon çalışmalarına gidilecektir.

BALLIAN KÖŞKÜ
E.Ü.  Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı

Kayıtlı en eski kullanıcısı Ballian Ailesi olan Levanten evi 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır. Tavan silmeleri ve göbek üzerinde görülen alçı süslemeleri  ile dikkat çeken köşk, 1900 yılında Charlton James Giraud’nun eşi Esther Marian Giraud (Wilkinson) tarafından, sanayici Antoine Ballian’ın varisleri olan  eşi Attilia Ballian ve çocukları Marie, Laura, Alfred, Adelina ve Albert’ten satın alınmıştır. Esther Marian Giraud’nun 1955 yılında ölümüyle köşk, çocukları Friedrich, Joyce, Donald, Norman ve Eldon’a kalmıştır.

Ege Üniversitesi için 1970 yılında kamulaştırılarak bu beş kardeşten satın alınan bina geçen yıllar içinde lojman, hemşirelik yüksekokulu ve arşiv olarak kullanılmıştır. Günümüzde E.Ü. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı’nı bünyesinde barındıran köşkün Daire Başkanlığı’nın yeni binasına taşınması sonrası restore edilerek bir müze olarak hizmet vermesi planlanmaktadır.

SİRKEHANE
E.Ü.  Etnografya Müzesi

Günümüze Sirkehane adıyla ulaşmış olan binanın 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başları arasında  bir Rum ailesi tarafından yaptırılmış olduğu tahmin edilmektedir. 1943 yılında T.C. Maliye Hazinesi’ne devrolan yapının arka kısmı 1960’lı yıllarda E.Ü. Ziraat Fakültesi Gıda ve Fermantasyon Teknolojisi Kürsüsü tarafından sirke ve turşu üretim yeri olarak, ön kısmı ise lojman olarak kullanılmıştır.

1990 yılında T.C. Maliye Hazinesi’nden Ege Üniversitesi’ne trampa yolu ile geçen Sirkehane, 1990’lı yıllara kadar konut olarak hizmet vermiştir.

Son yirmi yıllık süreç içinde büyük bir bölümü yıkılmış olan bina 2010 yılında tamamlanan restorasyon sonunda E.Ü. Etnografya Müzesi olarak faaliyete geçmiştir. Müze Türkiye’de bir üniversite bünyesinde Kültür Bakanlığı ile ortaklaşa açılan ilk kurum müzesi olma özelliğini taşımaktadır.

PASQUALI KÖŞKÜ (BARRY KÖŞKÜ)
E.Ü.  Lokali

Günümüzde Bari Köşkü adıyla bilinen yapının 19. yüzyılın ortalarında yapılmış olduğu düşünülmektedir. Pasquali Ailesi’nin verdiği bilgilere göre bina, babası Sakız Adası’ndan İzmir’e göç etmiş olan tüccar Giuseppe Pasquali tarafından 1835-1840 yıllarında yaptırılmış olmalıdır. Köşkte Giuseppe Pasquali’den sonra oğlu Giovanni Pasquali ile eşi Giulia Pasquali (Barry) yaşamışlardır. İtalyan Konsolosluğu tercümanı ve tüccar Polycarpe Barry’nin kızı olan Giulia, çevresinde sevilen  biri olduğu için veya Giovanni Pasquali’nin ölümünden sonra köşke Giulia’nın kendi ailesinden bireyler yerleşmiş olduğu için köşkün Barry Köşkü olarak anıldığı düşünülmektedir.

Giovanni Pasquali’nin 1925 yılında ölümünden sonra eşi ve hayattaki üç çocuğu René, Christine ve Joseph’e kalan bina 1941 yılında Bornova Ziraat Mektebi’nin kullanımı için T.C. Maliye Hazinesi tarafından kamulaştırılmıştır.

Bahçesinin üçte birlik kısmını yol genişletme çalışmalarından dolayı kaybeden köşk günümüzde güzel bahçesiyle üniversitenin lokali olarak konuklarını ağırlamaktadır.

SARI KÖŞK
E.Ü.  İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanlığı

20. yüzyılın başında yaptırılmış olan köşkün sahibi veya ilk kullanıcısı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Sarı Köşk, Yeşil Köşk ve günümüze kadar ulaşamamış olan komşu birkaç köşk ile birlikte Bornova tren istasyonunun karşısında yer alır.

Bugünkü E.Ü. Hastanesi ile Yeşil Köşk arasındaki tarla ve araziler 1922 yılının Aralık ayında kurulan Bornova Ziraat Mektebi’nin ihtiyaçları için 1924-1925 yıllarında kamulaştırılmıştır. Bu arazilerden birisi içinde yer alan Sarı Köşk, 1933 yılında tamamlanan yeni binasına taşınmasına kadar Ziraat Okulu Müdürlüğü olarak hizmet vermiştir. Köşk, günümüze kadar korunarak gelen içindeki gösterişli şömineleri ve önündeki oval havuzunun yanı sıra bahçesindeki Atatürk büstüyle de dikkat çeker.

Atatürk’ün 18 Haziran 1926 yılında ziyaret ettiği köşkün bahçesine, bu ziyaretin anısına Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippell’e yaptırılan Atatürk büstü konmuştur. Bu eser Krippell’in günümüzde çok az bilinen ilk heykellerinden biri olup, Atatürk’ün belki de yapılan ilk büstüdür.

1955 yıllında kurulan Ege Üniversitesi’nin ilk yıllarında misafirhane, daha sonraları ise E.Ü. Ziraat Fakültesi Lokali olarak kullanılan köşk, günümüzde E.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanlığı olarak hizmet vermektedir.

BARDISBANIAN KÖŞKÜ
E.Ü.  Yeşil Köşk

20. yüzyılın son çeyreğinde kullanılan Pandispanya Köşkü isminden sonra, günümüzde Yeşil Köşk adıyla bilinen yapının, 19. yüzyılın son çeyreğinde ithalat ve ihracat işleriyle uğraşan İzmir’li tüccar D. A. Bardisbanian tarafından yaptırılmış olduğu tahmin edilmektedir. Yapıldığı dönemde komşu diğer birkaç köşk gibi Bornova tren istasyonunun karşısında,  Bornova ovasına açılan tarım arazilerinin başında yer almaktaydı.

19. yüzyılın sonlarında Fransa’ya göç ettiği söylenen  Bardisbanian Ailesinden köşkü devralan Gasparian Ailesi’nin de İzmir’den ayrılmasından sonra Bornova Ziraat Mektebi için kamulaştırılarak kullanılmış olan köşk, 1949 yılında T.C. Maliye Hazinesi’ne devredilmiş, 1990 yılında Ege Üniversitesi’ne geçmiştir. Bina, 1955 yılında Ege Üniversitesi’nin kuruluşuyla 1955-1972 yılları arası E.Ü. Ziraat Fakültesi Zirai İşletmecilik ve Ekonomi Kürsüsü olarak hizmet vermiştir.

1986 yılındaki onarımı sonrası bir süre üniversiteye gelen üst düzey ziyaretçiler için konukevi işlevi görmüş olan köşk, 1993 ve 1995 yıllarındaki onarımlar sonrası, günümüzde üniversitenin akademik ve idari personeli ile öğrencilerine kafeterya ve restoran olarak hizmet veren bir sosyal tesis olarak kullanılmaktadır.